Το Μηνολόγιο του εμβρύου

Το μηνολόγιο του εμβρύου

Η ιστορία του είναι συγκλονιστική. Πράγματι, το πλασματάκι -το επίσημο όνομά του είναι κύημα ή έμβρυο-, το οποίο μεγαλώνει μέσα στην κοιλιά σας, μεταμορφώνεται μέσα σε εννέα μήνες από ένα μικρό σύνολο κυττάρων σε ένα τέλειο μωρό. Πώς να χωρέσει αλήθεια ο νους ότι το μικρό ανθρωπάκι, που ανοίγει τα μάτια του για πρώτη φορά στον κόσμο μας, ξεκίνησε το ταξίδι του από ένα τόσο δα αυγό στο μικρόκοσμο των κυττάρων; Ας ανοίξουμε, λοιπόν, ένα φανταστικό παράθυρο στη μήτρα, για να σας δώσουμε τη δυνατότητα να θαυμάσετε τα συναρπαστικά γεγονότα που διαδραματίζονται πίσω από τα τοιχώματά της.

Εκεί ακριβώς, γύρω στις εφτά μέρες μετά τη σύλληψη, θα εμφυτευτεί αυτή η ομάδα από τα εκατοντάδες κύτταρα, τα οποία αρχίζουν σιγά-σιγά να διαφοροποιούνται. Από αυτά, άλλα είναι προορισμένα να αποτελέσουν τη «μαγιά» για το μελλοντικό άνθρωπο και άλλα θα μεταμορφωθούν σε πλακούντα, ομφάλιο λώρο και αμνιακό σάκο. Ο πλακούντας, ο οποίος είναι ένα είδος καναλιού ανάμεσα στο αίμα σας και αυτό του εμβρύου, θα τροφοδοτεί με οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά μέσα από τον ομφάλιο λώρο το αναπτυσσόμενο μωρό έως τη γέννησή του. Ταυτόχρονα, θα επιτρέπει στα άχρηστα παράγωγα να περνούν στο αίμα σας, για να αποβληθούν.

Όσο για τον αμνιακό σάκο, γεμάτος όπως είναι με το αμνιακό υγρό θα προστατεύει τέλεια το μικρό πλασματάκι, το οποίο θα μεγαλώνει μέσα και θα κολυμπά αμέριμνο έως τη στιγμή της μεγάλης εξόδου του στον κόσμο.

Ώσπου να κυλήσουν οι δώδεκα πρώτες εβδομάδες, οι οποίες είναι καίριες για την ανάπτυξη του εμβρύου, το σώμα του θα πάρει μορφή και θα σχηματιστούν όλα του τα όργανα. Στους επόμενους μήνες, που ακολουθούν αυτή την περίοδο της εμβρυογένεσης, θα τελειοποιηθεί όλο το θαυμαστό έργο της δημιουργίας, η οποία έχει ξεκινήσει από τη συνάντηση του ωαρίου με το σπερματοζωάριο.

Και το μικρό σας, παρόλο που θα εξαρτάται από τον οργανισμό σας ώσπου να δει το φως της ημέρας, θα αποκτήσει πια μια σχετική αυτονομία. Ας δούμε, όμως, το χρονικό της εξέλιξής του στους εννέα μήνες της κύησης:

Πρώτος μήνας (1η έως 5η εβδομάδα)

Το έμβρυο δεν είναι αρχικά παρά μια κουκκιδίτσα, μέσα στην οποία όμως συντελούνται θαυμαστές διεργασίες. Έτσι, αυτή η μικρή τελίτσα, όταν κυλήσουν τέσσερις εβδομάδες, θα έχει το μέγεθος ενός κόκκου ρυζιού και θα μοιάζει με ένα κόμμα. Στο διάστημα αυτό τοποθετούνται οι βάσεις για τη λειτουργία όλων των συστημάτων -νευρικό, καρδιαγγειακό, γαστρεντερικό, γενετικό, αν και ακόμη δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμός του φύλου. Αρχίζουν να πλάθονται ο σκελετός και η ραχοκοκαλιά και τα άκρα εμφανίζονται σαν μικρές προεξοχές. Όσο για τα σημαδάκια, τα οποία σχηματίζονται στο πρόσωπο, δεν είναι παρά τα μάτια και η μύτη. Το πιο αναπτυγμένο όργανο στη φάση αυτή είναι η καρδιά, η οποία πολύ γρήγορα θα αρχίσει να χτυπά.

Δεύτερος μήνας (6η έως 9η εβδομάδα)

Το κεφαλάκι του εμβρύου παίρνει σιγά-σιγά μορφή και σχηματίζεται το πρόσωπο, το οποίο ωστόσο δεν έχει χαρακτηριστικά. Δημιουργούνται το παχύ έντερο, η ουροδόχος κύστη και οι απολήξεις των δαχτύλων στα χέρια και τα πόδια, των χόνδρων, των οστών και των αρχικών γονάδων, που λίγες μέρες αργότερα διαφοροποιούνται -ανάλογα με τη γενετική εντολή του σπερματοζωαρίου κατά τη γονιμοποίηοη του ωαρίου- σε όρχι ή σε ωοθήκη. Τελικά, το «μυστικό» αποκαλύπτεται στο τέλος του μήνα και φαίνεται πια αν το μωρό θα είναι αγοράκι ή κοριτσάκι. Είναι όμως πολύ νωρίς ακόμα για να το δείτε στο υπερηχογράφημα. Η καρδιά του, η οποία έως τώρα ήταν ένα αρχέγονο όργανο για να μαζεύει αίμα, χωρίζεται σε τέσσερις κοιλότητες (δύο κόλπους και δύο κοιλίες) και την έκτη με έβδομη εβδομάδα αρχίζει να πάλλεται. Οι παλμοί της καταγράφονται στο υπερηχογράφημα, μόλις συμπληρωθούν περίπου εξήμισι εβδομάδες κύησης και το άκουσμά τους θα είναι η πρώτη συγκλονιστική επιβεβαίωση ότι θα γίνετε μητέρα. Το δερματάκι του εμβρύου είναι λεπτό και διάφανο, αλλά ήδη αποτελείται από δύο στοιβάδες, ενώ οι ιδρωτοποιοί αδένες έχουν και αυτοί αρχίσει να αναπτύσσονται. Το έμβρυο, το οποίο είναι πια ένα σχηματισμένο μικροσκοπικό ανθρωπάκι, έχει μήκος τρία εκατοστά περίπου (είναι δηλαδή 10.000 φορές μεγαλύτερο από ό,τι ήταν τη στιγμή της σύλληψης) και ζυγίζει μόλις δέκα γραμμάρια.

Τρίτος μήνας (10η έως 13η εβδομάδα)

Τα συστήματα, τα οποία έχουν ήδη δημιουργηθεί, αναπτύσσονται και εξελίσσονται. Το κεφαλάκι του εμβρύου είναι δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με το υπόλοιπο σώμα, ενώ η καρδιά του χτυπά 110 με 180 φορές το λεπτό, δηλαδή περίπου δύο φορές πιο γρήγορα από τη δική μας. Τα μάτια συγκλίνουν όλο και περισσότερο, αλλά για να προστατεύονται, καλύπτονται από τα βλέφαρα. Το μέτωπο προεξέχει, τα αυτάκια είναι μικροσκοπικά, ενώ τα χείλη διαγράφονται ξεκάθαρα. Οι φωνητικές χορδές του παιδιού σχηματίζονται τώρα, αλλά δεν πρόκειται να λειτουργήσουν και να του χαρίσουν την πρώτη του κραυγή, παρά μόνο τη στιγμή της γέννησής του. (Είναι εκείνο το κλάμα, που θα σας αναγγείλει ότι το ταξίδι του μικρού σας τέλειωσε καλά, πλημμυρίζοντας την καρδιά σας με μια μοναδική και απερίγραπτη ευτυχία). Τα μπράτσα του μεγαλώνουν πιο γρήγορα από τις γάμπες, ενώ τα δάχτυλα -είναι ακόμη ενωμένα μεταξύ τους με μεμβράνες- σκληραίνουν στην άκρη για να δημιουργηθούν τα νύχια. Όργανα όπως το συκώτι, τα νεφρά, το στομάχι και το έντερο αναπτύσσονται θεαματικά, όπως άλλωστε ο σκελετός και η σπονδυλική στήλη. Το πιο καταπληκτικό ωστόσο είναι ότι το μωράκι -το οποίο τώρα έχει μήκος 7,5 εκατοστά περίπου και βάρος 20 γραμμάρια- αρχίζει ήδη τις ενδομήτριες σκανταλιές του. Έτσι όμως μικροσκοπικό που είναι ακόμα, όσες απλωτές και αν κάνει μέσα στο «πέλαγος» του αμνιακού σάκου, εσείς δεν μπορείτε να το αντιληφθείτε. Κι όμως αυτό κινείται! Κάνει γυμναστική στα πόδια και τα χέρια του, σφίγγει τις γροθιές του, γυρίζει το κεφαλάκι του, ανοιγοκλείνει το στόμα, καταπίνει αμνιακό υγρό και στρίβει τα δαχτυλάκια των ποδιών του.

Τέταρτος μήνας (14η έως 17η εβδομάδα)

Το μικρό σας έχει μεγαλώσει κι άλλο και μέχρι το τέλος του μήνα το μέγεθός του θα είναι σαν μια γροθιά με μήκος γύρω στα 13 εκατοστά και βάρος 150 γραμμάρια. Αναρωτιέστε πώς μοιάζει; Ε, λοιπόν είναι πια ένα καλοσχηματισμένο παιδάκι, με όλα τα όργανα, τους μυς και τα άκρα στη θέση τους, έτοιμα να ωριμάσουν. Τα χαρακτηριστικά του έχουν σχηματιστεί, όπως και τα άκρα του. Το δερματάκι του είναι τόσο διάφανο, που αφήνει να διακρίνονται οι αρτηρίες του. Ωστόσο, το μωράκι σας είναι πολύ αδύνατο, επειδή του λείπει ακόμα το υποδόριο λίπος. Αυτό όμως δεν το εμποδίζει καθόλου να είναι δραστήριο και ζωηρό. Λυγίζει τα γόνατα και τα σταυρώνει, κινεί τα κάτω άκρα σαν να κάνει τζόκινγκ, καταπίνει αμνιακό υγρό και το αποβάλλει στον αμνιακό σάκο, πιάνει τον ομφάλιο λώρο, ενώ μπορεί να σφίγγει τις γροθιές του και να βυζαίνει τον αντίχειρα. Η εικόνα που δείχνει ο υπέρηχος είναι αποκαλυπτική, αφού μπορείτε στο στάδιο αυτό να θαυμάσετε τη μυτούλα, το στοματάκι και τα αυτάκια του μικρού σας, που αρχίζει πια σιγά-σιγά να ακούει και, όπως έχουν αναπτυχθεί οι μύες του προσώπου του, κάνει άθελά του γκριμάτσες! Τα ματάκια του, αν και κλειστά, είναι ευαίσθητα στο φως και τα βλέφαρά του είναι καλύτερα σχηματισμένα, ενώ αρχίζουν να δημιουργούνται βλεφαρίδες και διακρίνονται τα φρύδια. Τα πόδια του μωρού σας είναι τώρα πιο μακριά από τα μπράτσα του και τα δάχτυλα των χεριών του έχουν αποκτήσει νύχια, τα οποία στα πόδια θα μεγαλώσουν λίγο αργότερα. Όσο για το νευρικό του σύστημα, σιγά-σιγά ολοκληρώνεται. Αυτή η εξέλιξη είναι πολύ σημαντική, γιατί όταν τελειοποιηθούν τα νεύρα, τα οποία συνδέουν τους μυς με τον εγκέφαλο, το πλασματάκι που μεγαλώνει μέσα σας θα μπορεί να συντονίζει τις κινήσεις του.

Πέμπτος μήνας (18η έως 21η εβδομάδα)

Επιτέλους μπορείτε να αισθανθείτε ότι κινείται. Ζείτε τώρα μία από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές της εγκυμοσύνης, γιατί νιώθετε πια ότι το μωράκι σας είναι εκεί και συνυπάρχει μαζί σας. Ένα κανάλι άμεσης επικοινωνίας άνοιξε μαζί του για όλο το εικοσιτετράωρο. Στην αρχή -και αν μάλιστα πρόκειται να γίνετε μητέρα πρώτη φορά- ίσως νομίσετε ότι τα φτεροκοπήματα αυτά δεν είναι παρά αέρας στο στομάχι σας. Γρήγορα όμως θα καταλάβετε ότι είναι οι σκανταλιές που κάνει το μικρό σας ζιζάνιο, τηρώντας το δικό του ωράριο. Έτσι, θα δίνει το «παρών» και θα σας καθησυχάζει, όποτε εκείνο θέλει και όποιες ώρες της ημέρας ή της νύχτας προτιμά.

Οι πιο αγαπημένες του στιγμές -χωρίς βέβαια να περιφρονεί τις υπόλοιπες- για να απλώνει τα χέρια και τα πόδια του, να κλωτσά και να κάνει «αταξίες» είναι εκείνες που συχνά συμπίπτουν με την ξεκούραση και τον ύπνο σας. Όταν εσείς έχετε έντονη δραστηριότητα, εκείνο ίσως ησυχάζει, επειδή η κίνησή σας δημιουργεί λίκνισμα που το νανουρίζει. Όταν όμως ξεκουράζεστε, τότε κάνει ό,τι μπορεί για να δηλώνει την ύπαρξή του.

Όλο κινείται και όλο μεγαλώνει, κερδίζοντας πόντους κάθε εβδομάδα, για να φτάσει στο τέλος του πέμπτου μήνα τα 28 εκατοστά περίπου και να ζυγίζει γύρω στα 400 γραμμάρια. Ωστόσο, το βάρος του μικρού σας δεν ευθύνεται για το γεγονός ότι έχει στρογγυλέψει η κοιλιά σας. Η εγκυμοσύνη σας στην περίοδο αυτή γίνεται εμφανής, επειδή η παραγωγή αμνιακού υγρού είναι πολύ μεγάλη. Το σώμα του εμβρύου καλύπτεται τώρα από ένα χνούδι, το lanugo, το οποίο πέφτει με τη γέννηση του παιδιού ή και νωρίτερα. Υπάρχουν αρκετές θεωρίες για το ρόλο του lanugo, αλλά καμία δεν έχει επιβεβαιωθεί. Σύμφωνα, πάντως, με μια άποψη, το χνούδι αυτό είναι ο μεταβιβαστής των εξωτερικών ερεθισμάτων προς το έμβρυο.

Όσο για την ανάπτυξη του μωρού σας, αυτή προχωρά με γρήγορο ρυθμό. Όλα του τα όργανα τελειοποιούνται στις λεπτομέρειές τους και τα κυριότερα ήδη λειτουργούν. Τα γεννητικά όργανα όχι μόνο έχουν αναπτυχθεί αλλά διακρίνονται και στο υπερηχογράφημα. Στο στάδιο αυτό, αν το μωρό σας είναι κοριτσάκι, οι ωοθήκες του φιλοξενούν κιόλας κάπου εφτά εκατομμύρια ωάρια, ενώ την εμφάνισή τους κάνουν οι μαστοί και οι θηλές. Το κεφαλάκι του αποτελεί τώρα το ένα τρίτο περίπου του σώματός του.

Ενώ δηλαδή μικραίνει, εξακολουθεί να είναι σχετικά μεγάλο. Οι γευστικοί κάλυκες μέσα στο στόμα του έχουν πια δημιουργηθεί και τα πρώτα δοντάκια έχουν σχηματιστεί μέσα στα ούλα. Το πιο καταπληκτικό είναι ότι το μωρό σας, ανεξάρτητα από το φύλο του, έχει δακτυλικά αποτυπώματα, επειδή πάνω στην επιδερμίδα των δαχτύλων του έχουν σχηματιστεί όλες εκείνες οι λεπτές γραμμούλες. Αν βλέπατε μία φωτογραφία του -το υπερηχογράφημα άλλωστε συνηθίζεται ανάμεσα στη δέκατη όγδοη με εικοστή εβδομάδα-, θα διαπιστώνατε ότι τα χαρακτηριστικά του προσώπου του είναι πολύ ευδιάκριτα. Ίσως μάλιστα να ξεχωρίζατε και τη γλώσσα του μέσα από τα μισάνοιχτα χείλη.

Έκτος μήνας (22η έως 26η εβδομάδα)

Έχει φτάσει πια η στιγμή που το μικρό σας θα ανοίξει διάπλατα τα μάτια του, για να αντικρίσει πρώτη φορά τον ενδομήτριο μικρόκοσμο, όπου ζει και αναπτύσσεται όλες αυτές τις εβδομάδες. Τις εντυπώσεις του όμως μάλλον δεν θα τις μάθετε ποτέ. Είναι η εποχή που τα αυτάκια του γίνονται ευαίσθητα στους ήχους, ό,τι πρέπει δηλαδή για να ξεκινήσει η μουσική του παιδεία. Το μωρό σας αρχίζει να ξεχωρίζει τη φωνή σας, να αναπηδά στους δυνατούς θορύβους και να εκτιμά μια καλή μελωδία, ιδιαίτερα -κατά τους ειδικούς- αν συνθέτης της είναι ο Μότσαρτ. Τώρα, επειδή ακριβώς ανταποκρίνεται στα αγγίγματα και τους ήχους μπορεί να επικοινωνεί μαζί σας με κλωτσιές. Αν χτυπήσετε ελαφρώς την κοιλιά σας, θα διαπιστώσετε ότι θα σας απαντήσει με ενθουσιώδη λακτίσματα! Εσείς δεν έχετε παρά να επωφεληθείτε από τις δυνατότητες που σας προσφέρει πια η ανάπτυξή του, για να βάλετε τις βάσεις μιας σχέσης, η οποία θα συνεχιστεί για πάντα.

Αρχίστε, λοιπόν, να του μιλάτε, να του βάζετε μουσική, να το χαϊδεύετε και εκείνο μέσα στην κοιλιά σας θα κινείται ανέμελα, θα κοιμάται δεκαέξι με είκοσι ώρες την ημέρα και θα ξυπνά, θα καταπίνει και θα αποβάλλει αμνιακό υγρό, θα παθαίνει λόξιγκα, θα βήχει. Μη φανταστείτε, πάντως, ότι στα αυτάκια του φτάνουν μόνο οι εξωτερικοί ήχοι και ότι μέσα στη μήτρα βασιλεύει ησυχία, ίσα-ίσα είναι ένας χώρος ιδιαίτερα θορυβώδης. Ο βόμβος από το αίμα που κυκλοφορεί στις αρτηρίες σας τροφοδοτώντας τον πλακούντα, το ασταμάτητο βουητό του μέσα στις φλέβες σας, αλλά και το συνεχές γουργούρισμα των εντέρων σας είναι οι μόνιμοι ήχοι που συντροφεύουν το μωρό σας στην ενδομήτρια ζωή του.

Στη διάρκεια αυτού του μήνα προετοιμάζεται στο στόμα του το έδαφος για να φυτρώσουν αργότερα οι τραπεζίτες, ενώ στη στοματική κοιλότητα και πάνω στη γλώσσα του υπάρχει πληθώρα από γευστικούς κάλυκες. Οι πνεύμονες, οι οποίοι είναι ακόμα γεμάτοι με αμνιακό υγρό, είναι το λιγότερο ανεπτυγμένο όργανο του μικρού σας. Ο εγκέφαλός του ωστόσο μπαίνει πια σε μια κρίσιμη φάση εξέλιξης -γίνεται δηλαδή πιο πολύπλοκος-, η οποία θα συνεχιστεί έως τον τοκετό. Όσο για την καρδιά του, χτυπά τώρα με 140 έως 150 παλμούς το λεπτό.

Ένα υπερηχογράφημα στην εικοστή τέταρτη εβδομάδα της κύησης θα σας έδινε μία πρώτη εικόνα για τα χαρακτηριστικά που θα έχει το μικρό σας, όταν το πάρετε πρώτη φορά στην αγκαλιά σας. Ωστόσο, αν το αντικρίζατε, η εμφάνισή του μπορεί να σας απογοήτευε. Το μωράκι σας, το οποίο είναι πια 35 εκατοστά και ζυγίζει 700 γραμμάρια, είναι ρυτιδωμένο, γιατί κάτω από το λεπτό, κοκκινωπό δερματάκι του δεν υπάρχει ακόμη λίπος.

Έβδομος μήνας (27η έως 31η εβδομάδα)

Αν γεννιόταν τώρα το μικρό σας, παρά τα προβλήματα, θα είχε πολλές πιθανόντητες να ζήσει. Ωστόσο, θα ήταν εξαιρετικά ευάλωτο, όχι μόνο γιατί δεν θα είχε το απαραίτητο βάρος, αλλά και γιατί ο βαθμός ανάπτυξής του δεν θα του επέτρεπε να προσαρμοστεί εύκολα και γρήγορα στον εξωτερικό κόσμο. Οι πνεύμονές του δεν έχουν εξελιχθεί ακόμα, ώστε να αναπνέει χωρίς υποστήριξη, ενώ η έλλειψη αρκετού λίπους κάτω από το δέρμα δεν επιτρέπει στο σώμα του να έχει σταθερή θερμοκρασία και να διατηρείται ζεστό. Γι αυτό άλλωστε στο στάδιο αυτό το μωράκι σας θα χρειαζόταν εντατική ιατρική παρακολούθηση και παραμονή για αρκετές εβδομάδες σε θερμοκοιτίδα, στην περίπτωση πρόωρου τοκετού. Τη δυνατότητα να μπορεί να επιβιώσει χωρίς προβλήματα θα την αποκτήσει τους επόμενους δύο μήνες, γιατί όσο πιο κοντά στην αναμενόμενη ημερομηνία γεννηθεί, τόσο πιο έτοιμο θα είναι για την καινούργια του ζωή. Σημασία, πάντως, έχει ότι το παιδί μπορεί να είναι ακόμα και τώρα βιώσιμο.

Το μικρό σας, λοιπόν, είναι καλυμμένο με μια κρεμώδη λευκή ουσία, που κάνει το σώμα του αδιάβροχο στο αμνιακό υγρό και το κεφάλι του είναι σε πιο αρμονική αναλογία με το υπόλοιπο σώμα. Στο τέλος αυτού του μήνα το μήκος του φτάνει τα 40 εκατοστά περίπου, ενώ το βάρος του είναι λιγότερο από ενάμισι κιλό. Η ποσότητα της τροφής που απορροφά είναι τώρα περισσότερη, γιατί πρέπει να ικανοποιήσει τις ανάγκες της ταχείας ανάπτυξής του, η οποία στην περίοδο αυτή είναι κυρίως διανοητική, αν και όλα τα συστήματά του εξακολουθούν να τελειοποιούνται.

Όγδοος μήνας (32η έως 36η εβδομάδα)

Το μωρό σας μέχρι το τέλος του μήνα θα κερδίσει και άλλους πόντους για να φτάσει συνολικά τους 46, ενώ έως τότε θα ζυγίζει πια γύρω στα δυόμισι κιλά. Το προσωπάκι του έχει χάσει πολλές από τις ρυτίδες του και είναι πιο λείο, ενώ στο κεφαλάκι του έχουν φυτρώσει λίγα μαλλιά. Το μικρούλι σας ανοιγοκλείνει συχνά τα ματάκια του, μπορεί να πιάνει με τα δάχτυλά του και αντιλαμβάνεται πίσω από το τοίχωμα της κοιλιάς σας τις αλλαγές στο φωτισμό του χώρου όπου βρίσκεστε. Τα μπρατσάκια και τα πόδια του έχουν πια αναπτυχθεί και κινούνται σχετικά συντονισμένα.

Η αγάπη του για τα σπορ έχει μεγαλώσει ακόμη περισσότερο και την εκδηλώνει με κλωτσιές, μπουνιές, τούμπες ή κεφαλιές. Όσο για τη στάση που προτιμά, είναι να έχει διπλωμένα και σταυρωμένα πάνω στο στήθος του τα χέρια και τα πόδια του. Τα όργανά του είναι σχεδόν τελειοποιημένα και αν το μωρό σας γεννηθεί στο τέλος αυτού του μήνα, θα προσαρμοστεί πολύ εύκολα στην καινούργια του ζωή, χωρίς ίσως να μπει σε θερμοκοιτίδα.

Ένατος μήνας (37η έως 40ή εβδομάδα)

Η εκστατική στιγμή της γέννησης πλησιάζει και το μικρούλι σας προετοιμάζεται για τη μεγάλη έξοδο. Πρώτα από όλα αποκτά λίπος κάτω από το δέρμα του και παίρνει βάρος 20 με 30 γραμμάρια τη μέρα, για να είναι δυνατό και στρουμπουλό στο ξεκίνημα της καινούργιας του ζωής. Γι αυτό άλλωστε κινείται λιγότερο από πριν, ιδιαίτερα τις δεκαπέντε με είκοσι τελευταίες μέρες της διαμονής του μέσα στην κοιλιά σας. Ενώ, δηλαδή, δεν έχει χάσει καθόλου τη ζωτικότητα και το κέφι του για σκανταλιές, έχει μεγαλώσει, ενώ το αμνιακό υγρό τώρα πια έχει λιγοστέψει, με αποτέλεσμα ο χώρος όπου κάνει τις τούμπες του να είναι περιορισμένος.

Ωστόσο, στο διάστημα αυτό βρίσκει συχνά τον τρόπο για να στρίψει με το κεφαλάκι προς τα κάτω, διπλώνοντας τα χέρια και τα πόδια του στην κοιλιά του, ώστε την ώρα του τοκετού να περάσει τα σύνορα προς τον έξω κόσμο. Όσο για τα συστήματά του έχουν όλα αναπτυχθεί, αν και όσο περνά ο καιρός ο εγκέφαλός του εξελίσσεται ακόμα περισσότερο. Το χνούδι έχει σχεδόν εξαφανιστεί από το σώμα του και το δερματάκι του είναι ροδαλό, λείο και απαλό. Τα ματάκια του είναι τώρα γαλάζια, έστω και αν μετά τη γέννησή του είναι προγραμματισμένα να αποκτήσουν άλλο χρώμα. Το μωράκι σας, στο τέλος του ενδομήτριου ταξιδιού του, θα είναι ένα ανθρωπάκι μισό περίπου μέτρο και θα ζυγίζει γύρω στα τρεισήμισι κιλά.