Τα Δικαιώματα του Εμβρύου

Τα δικαιώματα του εμβρύου

Εσείς, ως μέλλουσα μητέρα δεν έχετε καμία αμφιβολία ότι το μωρό σας έχει και αυτό δικαιώματα. Οι σχετικές όμως απόψεις από ηθικής, θρησκευτικής ή και επιστημονικής πλευράς είναι λιγότερο ξεκάθαρες από τις δικές σας και, παρά το μελάνι που έχει χυθεί για την διευκρίνισή τους, οι απαντήσεις δεν είναι οριστικές. Πότε το πλασματάκι που μεγαλώνει στη μήτρα της μητέρας του αποκτά «ψυχή» και πότε θεωρείται ολοκληρωμένο ανθρωπάκι, έτσι ώστε η διακοπή της κύησης να μη δημιουργεί πρόβλημα συνείδησης; Τέτοιου είδους ερωτήματα έχουν προκαλέσει έντονες επιστημονικές και φιλοσοφικές συζητήσεις. Τα επιχειρήματα από όλες τις πλευρές είναι πολλά και τα συμπεράσματα ποικίλα, αν και όχι πάντα διαφωτιστικά. Ευτυχώς, τη νόμιμη και κυρίαρχη απάντηση στο θέμα δίνει ο νόμος. Είναι, δηλαδή, πιο ξεκάθαρος και δίνει συγκεκριμένες απαντήσεις. Προσφέρει ένα πλαίσιο διατάξεων για να ρυθμίζονται ζητήματα που έχουν σχέση με το αστικό και με το ποινικό δίκαιο, αφού φαίνεται να υπάρχει κάποια απόκλιση μεταξύ τους. Για τη χώρα μας ισχύουν τα εξής:

Τα δικαιώματα του εμβρύου στο Αστικό Δίκαιο

Το άρθρο 35 του Αστικού Κώδικα (ΑΚ) δεν αφήνει περιθώρια για ασάφειες. Το πρόσωπο αρχίζει να υπάρχει μόλις γεννηθεί ζωντανό και παύει να υπάρχει με το θάνατό του. Με άλλα λόγια, αν δεν αποχωριστεί το παιδί από το μητρικό σώμα με τον τοκετό, θεωρείται ανύπαρκτο από το νόμο. Έτσι, για να αποκτήσει το έμβρυο προσωπικότητα, πρέπει να βγει ολόκληρο από το σώμα της μητέρας του, άσχετα αν έχει κοπεί ο ομφάλιος λώρος ή αν είναι βιώσιμο ή όχι. Επιπλέον, πρέπει να έχει ανθρώπινη μορφή, δηλαδή να είναι σχηματισμένο, ανεξάρτητα από τυχόν σωματικά ελαττώματα. Αυτό ισχύει ως γενική αρχή, γιατί το άρθρο 36 του ΑΚ ορίζει ότι «ως προς τα δικαιώματα που επάγονται, το κυοφορούμενο θεωρείται γεννημένο, αν γεννηθεί ζωντανό». Αυτό σημαίνει ότι ο νόμος αναγνωρίζει δικαιώματα στο έμβρυο «υπό αίρεσιν», δηλαδή με την προϋπόθεση ότι θα γεννηθεί ζωντανό. Ποια είναι όμως αυτά τα δικαιώματα;

• Κληρονομικό

Όπως ορίζει το άρθρο 1711, κληρονόμος μπορεί να γίνει μόνο όποιος βρίσκεται στη ζωή ή έχει τουλάχιστον συλληφθεί όταν πεθάνει εκείνος τον οποίο δικαιούται να κληρονομήσει. Με άλλα λόγια, το μωρό που θα γεννηθεί ζωντανό έχει κληρονομικό δικαίωμα.

• Προστασία της περιουσίας και διατροφή

Αναγνωρίζεται στο έμβρυο το δικαίωμα προστασίας της περιουσίας του όπως και αυτό της διατροφής, σε περίπτωση που θανατωθεί με υπαιτιότητά του αυτός που είχε απέναντί του υποχρέωση διατροφής.

• Αποζημίωση

Έχει το δικαίωμα να αποζημιωθεί από εκείνον που του προκάλεσε με υπαιτιότητά του βλάβες κατά την κύηση.

• Συνταξιοδότηση

Τα ασφαλιστικά ταμεία αναγνωρίζουν το δικαίωμα συνταξιοδότησης και στο έμβρυο που θα γεννηθεί ζωντανό.

Τα δικαιώματα του εμβρύου στο Ποινικό Δίκαιο

Οι διατάξεις που ισχύουν σήμερα έχουν θεσπιστεί από το νόμο 1609/1986, ο οποίος έφερε μια καινούργια αντίληψη στο θέμα της τεχνητής διακοπής της εγκυμοσύνης. Έτσι, και αν ακόμα υποτεθεί ότι ο νόμος έγινε πιο ανεκτικός στην άμβλωση, ο νομοθέτης βρήκε την ευκαιρία να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στο έμβρυο, το οποίο αντιμετωπίζεται ως άνθρωπος. Όποιος προκαλέσει ζημιά στο πλασματάκι, το οποίο είναι ακόμα στην κοιλιά της μητέρας του, τιμωρείται ανάλογα με το βαθμό της ευθύνης του. Επιπλέον, η διακοπή της κύησης θεωρείται ποινικό αδίκημα, εκτός και αν υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι που την επιβάλλουν και εφόσον δεν έχουν συμπληρωθεί -ανάλογα με την περίπτωση- δώδεκα ή είκοσι τέσσερις εβδομάδες κύησης.

Προστασία της σωματικής και διανοητικής ακεραιότητας του εμβρύου

Η κύρια αναφορά γίνεται στο άρθρο 304Α του Ποινικού Κώδικα (ΠΚ), το οποίο ορίζει ότι «όποιος επενεργεί παράνομα στην έγκυο, με αποτέλεσμα να προκληθεί βαριά βλάβη στο έμβρυο ή να εμφανίσει το νεογνό βαριά πάθηση του σώματος ή της διανοίας, τιμωρείται, σύμφωνα με το άρθρο 310 του ΠΚ».

Με άλλα λόγια, αν ο δράστης έθεσε σε κίνδυνο τη ζωή του εμβρύου ή προξένησε βαριά και μακροχρόνια ασθένεια ή σοβαρό ακρωτηριασμό, τιμωρείται με τουλάχιστον δύο ετών φυλάκιση. Αν ο υπαίτιος επιδίωξε τη βλάβη την οποία προκάλεσε, η ποινή του μπορεί να είναι μέχρι δέκα ετών κάθειρξη.

Προστασία της ζωής του εμβρύου

Η επικρατούσα αντίληψη για την προστασία του εμβρύου φαίνεται και από τη διάταξη του άρθρου 304 του ΠΚ για την τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης (άμβλωση κατά την παλαιότερη διατύπωση του νόμου), η οποία περιλαμβάνει τις ακόλουθες περιπτώσεις:

• Όποιος διακόπτει την εγκυμοσύνη χωρίς τη συναίνεση της εγκύου τιμωρείται με κάθειρξη πέντε έως είκοσι ετών. Πρόκειται, δηλαδή, για κακούργημα.

• Ο νόμος δεν ανέχεται την απώλεια του εμβρύου χωρίς δικαιολογία. Έτσι, όποιος διακόπτει ανεπίτρεπτα την εγκυμοσύνη της εγκύου ή προμηθεύει σε αυτή μέσα για τη διακοπή της τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών μέχρι πέντε ετών. Αν αυτός όμως ενεργεί κατά συνήθεια τις πράξεις αυτές (για παράδειγμα ένας μαιευτήρας ή μια μαία, οι οποίοι «βοηθούν» στις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες) τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών, που μπορεί να φτάσει τα πέντε χρόνια. Αν όμως από την πράξη αυτή (δηλαδή την ηθελημένη από την έγκυο διακοπή της κυήσεως) προκληθεί βαρεία πάθηση του σώματος ή της διανοίας της εγκύου, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα ετών.

• Και η έγκυος όμως η οποία διακόπτει ανεπίτρεπτα την εγκυμοσύνη της ή επιτρέπει σε άλλον να τη διακόψει τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους.

• Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις, ο νόμος κρίνει ότι δεν είναι άδικη πράξη η τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης :

α) Δεν έχουν συμπληρωθεί δώδεκα εβδομάδες εγκυμοσύνης.

β) Έχουν διαπιστωθεί με τα σύγχρονα μέσα προγεννητικής διάγνωσης ενδείξεις σοβαρής ανωμαλίας του εμβρύου, που επάγονται τη γέννηση παθολογικού νεογνού και η εγκυμοσύνη δεν έχει διάρκεια περισσότερο από είκοσι τέσσερις εβδομάδες.

γ) Υπάρχει αναπότρεπτος κίνδυνος για τη ζωή της εγκύου ή κίνδυνος σοβαρής και διαρκούς βλάβης της σωματικής ή ψυχικής της υγείας. Στην περίπτωση αυτή απαιτείται σχετική βεβαίωση και του κατά περίπτωση αρμόδιου γιατρού.

δ) Η εγκυμοσύνη είναι αποτέλεσμα βιασμού, αποπλάνησης ανήλικης, αιμομιξίας ή κατάχρησης γυναίκας ανίκανης να αντισταθεί και εφόσον δεν έχουν συμπληρωθεί δεκαεννέα εβδομάδες εγκυμοσύνης.

• Αν η έγκυος είναι ανήλικη, για τη διακοπή της κύησης απαιτείται και η συναίνεση ενός από τους γονείς ή αυτού που έχει την επιμέλεια του προσώπου της ανήλικης.

Στις διατάξεις που αναφέραμε γίνεται φανερό ότι:

Το αντικείμενο της ποινικής προστασίας είναι απευθείας το έμβρυο και όχι η μητέρα.

Ο νόμος δεν κάνει καμιά απολύτως διάκριση αν το έμβρυο προέρχεται από νόμιμο γάμο ή αν είναι αποτέλεσμα εξωσυζυγικών ή ελεύθερων σχέσεων. Αν όμως το έμβρυο είναι νεκρό, από τα δικαστήρια έχει κριθεί ότι φυσικά δεν υπάρχει αδίκημα.

Ο νομοθέτης δεν δέχεται την άποψη -η οποία προβάλλεται πολλές φορές- ότι δηλαδή η μητέρα έχει απόλυτο δικαίωμα στο σώμα της και λίγο πολύ δικαίωμα ζωής και θανάτου στο έμβρυο.

Το έμβρυο διατηρεί τα δικαιώματά του και ιδιαίτερα το δικαίωμα στην επιβίωση.

Τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης

Με το νόμο 1609/86 νομιμοποιήθηκε η τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης πριν από τη συμπλήρωση δώδεκα εβδομάδων κύησης, εκτός από ειδικές περιπτώσεις, στις οποίες η επέμβαση μπορεί να γίνει και μετά τη δωδέκατη εβδομάδα (περίπτωση βιασμού, αιμομιξίας, γενετικής ανωμαλίας του εμβρύου κ.λπ.). Οι δαπάνες νοσηλείας βαρύνουν τον ασφαλιστικό σας φορέα, Δημοσίου ή Ιδιωτικού τομέα, εφόσον η άμβλωση γίνει σε κρατικό νοσοκομείο.

Όχι στη διαφήμιση

Αξιομνημόνευτη είναι η διάταξη του άρθρου 305Π.Κ. για τη διαφήμιση μέσων τεχνητής διακοπής της εγκυμοσύνης, που προβλέπει τα ακόλουθα:

• Όποιος δημόσια ή με την κυκλοφορία εγγράφων, εικόνων ή παραστάσεων αναγγέλλει ή διαφημίζει, έστω και συγκαλυμμένα, φάρμακα ή άλλα αντικείμενα ή τρόπους ως κατάλληλους να προκαλέσουν τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης ή προσφέρει με τον ίδιο τρόπο υπηρεσίες δικές του ή άλλου για την εκτέλεση ή την υποβοήθηση διακοπής της εγκυμοσύνης, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο έτη. Δεν είναι άδικη πράξη η ενημέρωση σχετικά με την τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης, που γίνεται από τα κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού, καθώς και η ενημέρωση γιατρών ή προσώπων, που νόμιμα διακινούν μέσα τεχνητής διακοπής της εγκυμοσύνης και οι σχετικές δημοσιεύσεις σε ειδικά ιατρικά ή φαρμακευτικά περιοδικά.