Το μυστικό των πρώτων λέξεων

Από: Ρίτα Παπαδοπούλου

Κάποια παιδιά λένε «μαμά» πριν κλείσουν τους 9 μήνες, ενώ άλλα μέχρι τα 2 χρόνια προτιμούν απλώς να ακούν. Εννέα απαντήσεις ρίχνουν φως σε αντίστοιχες ερωτήσεις για την ομιλία.

1. Πρέπει να μάθω εγώ στο παιδί μου να μιλάει;
Τα πρώτα 3 χρόνια της ζωής ενός παιδιού είναι καθοριστικά για τη λεκτική του εξέλιξη. Σε περίπτωση που αυτά τα χρόνια δεν του απευθύνει κανείς το λόγο, είναι βέβαιο ότι θα αντιμετωπίσει σημαντικά προβλήματα ομιλίας για το υπόλοιπο της ζωής του. Οι γονείς, λοιπόν, «οφείλουμε» όχι μόνο να μιλάμε στο μωρό μας, αλλά και να αιτιολογούμε κάποιες πράξεις μας («Τώρα η μαμά θα σου κάνει μπάνιο», «Νύσταξες; Είναι ώρα να πάμε για ύπνο» κ.ο.κ.). Εξίσου σημαντικά είναι τα νανουρίσματα και τα τραγούδια. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να του μιλάμε και να του εξηγούμε ακατάπαυστα τα πάντα, πιστεύοντας πως έτσι θα μιλήσει νωρίτερα. Άλλωστε, η ανάγκη να εκφραστούμε είναι εξίσου σημαντική με εκείνη τού να σταθούμε όρθιοι και τα παιδιά είναι ικανά να μάθουν ακόμη και στις πιο αντίξοες συνθήκες, όπως π.χ. όταν οι γονείς τους είναι κωφάλαλοι ή όταν μεγαλώνουν σε συνθήκες όπου δεν τους μιλούν ιδιαίτερα.

2. Πότε αρχίζει ένα μωρό να μιλάει;
Πριν από την ομιλία, έρχεται η αντίληψη. Και αυτή ξεκινάει μόλις αναπτυχθεί επαρκώς η ακοή του μωρού, δηλαδή την 25η εβδομάδα κύησης. Ήδη τις τελευταίες εβδομάδες της εγκυμοσύνης, τα μωρά μπορούν να διακρίνουν διάφορους ήχους, ενώ από τη στιγμή που γεννιούνται είναι σε θέση να ξεχωρίσουν τη μητρική τους γλώσσα. Σε έρευνα του Πανεπιστημίου του Βίρτσμπουργκ στη Γερμανία, όπου συνέκριναν το κλάμα νεογέννητων γερμανικής και γαλλικής καταγωγής, φάνηκε ότι ήδη από τις πρώτες κιόλας φωνούλες τα μωρά επικοινωνούν στη μητρική τους γλώσσα: Τα «Γερμανάκια» έκλαιγαν κατεβάζοντας την κλίμακα στον τόνο, ενώ τα «Γαλλάκια» την ανέβαζαν, στοιχείο που χαρακτηρίζει αντίστοιχα την κάθε γλώσσα.

3. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ τού να μάθει ένα μωρό να μιλάει και του να μάθει ένας ενήλικος μια ξένη γλώσσα;
Κάθε ενήλικος, ανεξάρτητα από το πόσο καλός ήταν στο μάθημα της Γλώσσας, έχει αποκομίσει κάποιες θεωρητικές βάσεις: Γνωρίζει, για παράδειγμα, πώς να συντάξει μια πρόταση και ότι τα ρήματα αλλάζουν κατάληξη ανάλογα με το πρόσωπο. Πρόκειται για σημαντικές γνώσεις που θα τον βοηθήσουν επαρκώς στον τρόπο μελέτης, αλλά και στην εκμάθησης μιας ξένης γλώσσας. Ένα μωρό δεν έχει καμιά βάση δεδομένων και καλείται σαν μικρός ντετέκτιβ να σπάσει τους μυστικούς κώδικες. Γι’ αυτό και η μητέρα φύση φρόντισε να το εξοπλίσει με μια εντυπωσιακή «εργαλειοθήκη», όπως το εκ γενετής αίσθημα του ρυθμού. Επίσης, αρχίζει το μυαλουδάκι του να ταυτίζει ορισμένες λέξεις που λέει η μαμά με συγκεκριμένες πράξεις ή αντικείμενα («Πάλι η μαμά είπε αυτό το κόκκινο στρογγυλό πράγμα μπάλα»).

4. Η τηλεόραση βοηθάει ένα παιδί να μιλήσει;
Αρκετοί ενήλικοι, παρακολουθώντας ως έφηβοι σειρές όπως «Δυναστεία», «Ντάλας» ή «Τόλμη και Γοητεία», έμαθαν περισσότερα Αγγλικά απ’ ό,τι κατά την ώρα διδασκαλίας στο σχολείο. Για τα μικρά παιδιά ισχύει ακριβώς το αντίθετο: Ένα μωρό αντιλαμβάνεται τις ομιλίες που προέρχονται από την τηλεόραση, αλλά και από το ραδιόφωνο ως ενοχλητικά παράσιτα και δυσκολεύεται μέσα από αυτά να ξεχωρίσει τις φωνές των οικείων του. Τα παιδιά 2 έως και 3 ετών δεν έχουν κανένα απολύτως όφελος παρακολουθώντας παιδικές σειρές και εκπομπές, ακόμη και εκπαιδευτικού περιεχομένου. Διευρύνουν το λεξιλόγιό τους μόνο με άμεση επαφή και επικοινωνία, όπως όταν τους δείχνουμε ένα βιβλίο με αντικείμενα και τα ονομάζουμε ή όταν ο μεγάλος αδερφός παρουσιάζει παίζοντας τους ιππότες του κάστρου του.

5. Ποιες είναι οι συνηθέστερες πρώτες λέξεις;
Η λέξη «μαμά» είναι για περισσότερα από το 70% των παιδιών η πρώτη που ξεστομίζουν. Ακολουθούν οι λέξεις «μπαμπά», «άτα», «μπάλα», «γιαγιά».

6. Τα παιδιά που μιλάνε νωρίς είναι πιο έξυπνα από αυτά που αργούν να μιλήσουν;
Υπάρχει γενικότερα η αντίληψη ότι τα παιδιά που μιλάνε γρήγορα είναι πιο εύστροφα από αυτά που «τεμπελιάζουν», μιας και μπορούν νωρίτερα να μας πουν τι θέλουν και τι σκέφτονται, και αυτό είναι πράγματι εντυπωσιακό. Οι επιστήμονες πάντως έχουν άλλη άποψη. Πιστεύουν πως η ευφυΐα δεν σχετίζεται με την ανάπτυξη της λεκτικής ικανότητας. Απόδειξη: Παιδιά με νοητική υστέρηση είναι σε θέση να μιλάνε και να επικοινωνούν. Οι αναπτυξιολόγοι σύσσωμοι συμφωνούν πως η πρώιμη λεκτική ικανότητα μπορεί να είναι ένδειξη για υψηλή ευφυΐα, αυτό όμως δεν σημαίνει πως ένα παιδί που θα αποφασίσει να μιλήσει στα 2 του χρόνια, δεν μπορεί να εξελιχθεί σε ένα μικρό Αϊνστάιν.

7. Γιατί τα κορίτσια μιλάνε πιο γρήγορα απ’ ό,τι τα αγόρια;
Κατά τη διάρκεια του 2ου έτους της ζωής τους, τα κορίτσια μαθαίνουν κατά μέσο όρο 120 λέξεις, ενώ τα αγόρια φτάνουν μόλις τις 90. Μέχρι και το νηπιαγωγείο, τα κορίτσια είναι πρωταθλήτριες στη «φλυαρία» και επίσης επισκέπτονται τρεις φορές πιο σπάνια το λογοθεραπευτή απ’ ό,τι τα αγόρια. Δεν υπάρχει καμιά σαφής απάντηση γιατί συμβαίνει αυτό, οι ειδικοί όμως τείνουν στο συμπέρασμα πως οφείλεται σε ορμονικούς παράγοντες, που κάνουν το θηλυκό εγκέφαλο να ωριμάζει γρηγορότερα. Έτσι, τα κορίτσια επεξεργάζονται νωρίτερα και ευκολότερα τη γλώσσα, ενώ τα αγόρια χρειάζονται ένα συνδυασμό οπτικών και ακουστικών επιρροών για να φτάσουν στο ίδιο επίπεδο.

8. Μπορεί ένα παιδί να μην έχει διάθεση να μιλήσει;
Ναι, όταν παρουσιάζονται διαταραχές στη λεκτική ανάπτυξη. Πρόκειται για ένα συνδυασμό που αποτελείται από περιορισμένο λεξιλόγιο, «κακή» σύνταξη και εκφραστικό πρόβλημα. Τα παιδιά που γεννιούνται με αυτή τη διαταραχή (η οποία εμφανίζεται ανεξαρτήτως βιοτικού και μορφωτικού οικογενειακού επιπέδου) κάνουν θαυμάσια πρόοδο με τη βοήθεια λογοθεραπείας. Υπάρχει και η άλλη πλευρά: Υγιή παιδιά που, όμως, έχουν φτωχό λεξιλόγιο και δεν μπορούν να εκφραστούν σωστά, γιατί στο σπίτι δεν τους μιλάνε και δεν τους διαβάζουν αρκετά, αφήνοντας αυτό το σημαντικό ρόλο πολλές φορές στην τηλεόραση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν βοηθάει η λογοθεραπεία, αλλά ένας εκπαιδευτικός που θα ενδιαφερθεί για το παιδί.

9. Τι να κάνω αν το παιδί μου δεν μιλάει «όπως πρέπει»;
Υπάρχουν «σιωπηλά» παιδιά που δεν τους αρέσουν τα πολλά λόγια, και ξαφνικά στα δεύτερά τους γενέθλια αρχίζουν να μιλάνε και δεν βάζουν γλώσσα μέσα. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να έχουμε το νου μας ώστε να μην παραβλέψουμε κάποιες σημαντικές ενδείξεις. Μήπως το μωρό σας έχει κλείσει τον 5ο του μήνα και κλαίει ακόμη μονότονα όπως όταν μόλις είχε γεννηθεί; Είναι ήδη 6 μηνών και δεν βγάζει ακόμη φωνούλες; Και τα δύο μπορεί να οφείλονται σε πρόβλημα ακοής. Λίγο πριν από τα 2α γενέθλιά του, ο παιδίατρος οφείλει ούτως ή άλλως να ελέγξει πόσες λέξεις ξέρει το παιδί και αν μπορεί να δημιουργήσει μια πρόταση με τουλάχιστον δύο λέξεις. Όσο νωρίτερα λάβει βοήθεια από ειδικό, τόσο καλύτερη θα είναι η εξέλιξή του.

Με τη συνεργασία της Ελισάβετ Κυριακοπούλου (παθολόγος λόγου και ομιλίας).

imommy