Γιατί το παιδί μου είναι τόσο αντιδραστικό;

Γιατί σας αμφισβητεί; Γιατί κοντράρεται μαζί σας; Είναι ιδιοτροπίες; Τι του συμβαίνει; Το πιο πιθανό είναι πως σας δοκιμάζει.
Θέλει να σας γνωρίσει καλύτερα και να κερδίσει την προσοχή σας. Η πρόκληση μάλιστα δεν… περιορίζεται σε εσάς. Το μικρό προκαλεί και τον εαυτό του, αλλά και τα άλλα πιτσιρίκια. Είναι ένα πολύ σημαντικό στάδιο στην ανάπτυξή του!

Το πιτσιρίκι σας αρνείται να σας υπακούσει, επιμένει να κάνει ό,τι θέλει και όχι ό,τι του λέτε, και δεν αποδέχεται κανέναν συμβιβασμό. Είναι μια στιγμή σύγκρουσης και μάλιστα όχι πάντα εύκολη να τη χειριστείτε. Ωστόσο είναι κάτι φυσιολογικό και πρέπει να είστε προετοιμασμένοι να περάσετε και από αυτό το στάδιο. Η άρνηση, οι αντιρρήσεις και η πρόκληση σε αυτήν την ηλικία (των δύο με τριών ετών) είναι ένας τρόπος δημιουργίας ανταγωνιστικών καταστάσεων, με τις οποίες ένα παιδί εκδηλώνεται στις σχέσεις του. Μπορεί μάλιστα να φτάνει ακόμη και σε μικροσυγκρούσεις, είναι όμως μια θεμελιώδης λειτουργία για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Τα βασικά πεδία που εκφράζει το παιδί αυτή την τάση του -να προκαλεί και να προκαλείται- είναι τρία:

1^ον με τον ίδιο του τον εαυτό

2^ον με τους γονείς του και

3^ον με τους συνομήλικους του

Μέσα του γεννιέται η επιθυμία να προχωρήσει, να εξελιχθεί, να δοκιμάσει να ξεπεράσει τα όριά του και έτσι να αισθανθεί ότι μεγαλώνει. Η προσωπικότητα που αναπτύσσει είναι σαν ένα είδος λάστιχου που τεντώνεται, μα πρέπει και να παραμείνει τεντωμένο. Αν το λάστιχο είναι χαλαρό τότε και η προσωπικότητα παραμένει χαλαρή.

Κατ’ αρχάς το παιδί προκαλεί τον ίδιο του τον εαυτό. Αυτή η κόντρα, με τον εαυτό του είναι πολύ σημαντική και η κινητήρια δύναμη για την εξέλιξή του. Το παιδί θέλει να δράσει, να περπατήσει, να πηδήξει, να τρέξει, πιέζει τον εαυτό του να τα καταφέρει, να ξεπεράσει τις δυνατότητές του. Με όλες αυτές τις κινήσεις μετράει τις φυσικές του δυνάμεις, βρίσκει το ρυθμό, ανακαλύπτει χίλια δυο πράγματα για το σώμα του. Και οι προκλήσεις συνεχίζονται…

Γιατί το πιτσιρίκι δεν τα… βάζει μόνο με το σώμα του, αλλά και με το πνεύμα του, Σκέφτεται, συσχετίζει τις πληροφορίες που παίρνει, προκαλεί το μυαλουδάκι του. Ενώ πριν από λίγο καιρό, δεν έμπαινε καν σε σκέψεις και του αρκούσε να μιμείται τα πράγματα, τώρα προσπαθεί να βγάζει το ίδιο τα δικά του συμπεράσματα. Δεν αρκείται πια στο να αντιγράφει τη σκέψη και τη λογική των άλλων. Νιώθει βαθμιαία πως μπορεί να δημιουργήσει δικά του πράγματα, να παράγει καινούργια ακόμα και αν είναι ασήμαντα, που όμως αποτελούν εικόνα του δικού του τρόπου σκέψης. Η πρόκληση είναι ένας μηχανισμός που το κεντρίζει να αναζητήσει καινούργια πράγματα και να προχωρήσει πέρα από όσα έχει κατακτήσει μέχρι τώρα.

Με τους γονείς ή ακόμα και με τους παππούδες η κατάσταση είναι ακόμη πιο έντονη. Ο τρόπος που το παιδί προκαλεί τους ενήλικες είναι πιο πολύπλοκη. Πώς εκδηλώνεται; Με τα λόγια, με τη συμπεριφορά, με τα συναισθήματα, με το σώμα. Σαν μια παρτίδα σκάκι… τα νήπια με τις κινήσεις τους προσπαθούν να καταλάβουν τις κινήσεις του «εχθρού» και αν είναι δυνατόν να τις προβλέψουν. Το να προβλέψει και να πολεμήσει τους γονείς για ένα παιδί σημαίνει κατάκτηση εδάφους, κερδίζει έτσι περισσότερη προσοχή από εκείνους, και άρα νιώθει μεγαλύτερη ασφάλεια, σε κάποια σημεία περισσότερο σεβασμό και τελικά περισσότερη αυτονομία.

Η πρόκληση του μικρού προς το γονιό εκδηλώνεται με ουρλιαχτά ή ακόμα και με χειρονομίες: κλωτσά, χτυπάει με μπουνιές ή απομακρύνεται. Για να απαντήσει τελικά με ένα «όχι» σε όλες τις προτάσεις των δικών του για συμβιβασμό. Το «όχι» είναι ο δικός του πιο συνηθισμένος τρόπος για να προβάλλει τις αντιρρήσεις του. Στην πραγματικότητα, το μικρό δεν θέλει να κατακτήσει αυτό για το οποίο δείχνει να μάχεται. Αυτό που πραγματικά το ενδιαφέρει δεν είναι το αποτέλεσμα αλλά η διαδρομή, που την ακολουθεί για να γνωρίσει και να τεστάρει το γονιό, διαπιστώνοντας εν τέλει αν είναι αυστηρός ή αδύναμος άνθρωπος.

– Γίνετε διαλλακτικοί! Μην του πάτε και εσείς… κόντρα, αλλά και μην το αφήνετε να κάνει μόνο το δικό του. Προσπαθήστε να καταλάβετε πώς μπορείτε να μεσολαβήσετε ανάμεσα στο δικό του «όχι» και το δικό σας και να αλλάξετε την κατάσταση.

– Φροντίστε να κρατάτε και οι δύο γονείς μια κοινή στάση απέναντι στο παιδί. Αν το μικρό καταλάβει ότι ο ένας γονιός είναι πιο μαλακός και υποχωρητικός, σίγουρα θα εκμεταλλευτεί την κατάσταση για να παίξει με τα… νεύρα σας, να σας φέρει σε αντιπαράθεση και να κερδίσει αυτό που θέλει. Δεν πρέπει να πέσετε σε αυτήν την… παγίδα του. Προσπαθήστε με κάποιον τρόπο οι συμπεριφορές σας να είναι, όσο το δυνατό, πιο κοντινές, αν όχι απόλυτα ταυτισμένες. Έτσι θα αποφύγετε τις προσπάθειές του να σας βάλει τον έναν απέναντι στον άλλο για δικό του όφελος.

– Προσέξτε τη συμπεριφορά σας απέναντί του και φροντίστε να κρατάτε πάντα το λόγο σας. Μην του λέτε ψέματα και μην το γεμίζετε με δικαιολογίες. Αυτή η ηλικία είναι μια αποφασιστική φάση στις συναισθηματικές σχέσεις του μικρού σας μαζί σας και εξαιρετικά καθοριστική για την ικανότητά του να δικαιολογεί και να καταλαβαίνει τους άλλους.

– Μην κάνετε συνέχεια παραχωρήσεις για να αποφύγετε τις εντάσεις με το παιδί. Έτσι το παιδί θα θέλει να κάνει συνέχεια το δικό του, και θα γίνεται όλο και πιο απαιτητικό, τώρα και στο μέλλον.

– Μη φοβάστε τις… αντιπαραθέσεις! Σίγουρα οι αρνήσεις σας θα προκαλέσουν αναπόφευκτα ένταση στις σχέσεις σας, αλλά πρόκειται για μια κατάσταση που έχει προκαλέσει και θέλει το παιδί. Τα μικρά λειτουργούν έτσι για να κερδίσουν όσο γίνεται περισσότερη προσοχή από μας. Οι γονείς, στην πραγματικότητα, όταν αντιδρούν έχουν τύψεις και υποσυνείδητα τείνουν να είναι πιο τρυφεροί, πιο γενναιόδωροι και πιο προστατευτικοί. Δηλαδή ό,τι ακριβώς ήθελε να πετύχει το μικρό με την προκλητική συμπεριφορά του!

– Πώς θα απαντήσετε στα άσχημα λόγια, τις κλωτσιές και τις μπουνιές; Όταν το πιτσιρίκι είναι εκτός ελέγχου, δείξτε αυστηρότητα και προβάλλεται λογικά επιχειρήματα για να υπερασπίσετε τη θέση σας.

Το παιδί είναι από τη φύση του εγωκεντρικό. Δεν πρέπει όμως να παραμείνει έτσι… για πάντα. Χάνει αυτόν τον φυσιολογικό εγωκεντρισμό μόνο με την κοινωνικοποίηση και την επαφή με τα άλλα παιδιά. Γι’ αυτό και είναι πολύ σημαντικές οι σχέσεις με τα συνομήλικα. Μέσα στην ομάδα δημιουργούνται καινούργιες ευκαιρίες για πρόκληση, αναπτύσσεται ένα παιχνίδι ρόλων στο οποίο κάποιες φορές το πιτσιρίκι είναι το «θύμα» και κάποιες άλλες ο αρχηγός. Ο ανταγωνισμός με τους συνομηλίκους είναι μια ευκαιρία για να διευρύνει τη σκέψη του. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, όταν μια δική του ιδέα για παιχνίδι γίνεται αποδεκτή από τα άλλα παιδιά. Το επιθυμητό αποτέλεσμα δεν είναι πάντα να κάνουν οι άλλοι αυτό που θέλει εκείνο, είναι όμως σημαντικό να εκτιμάει μαζί με τους άλλους μια σωστή πρόταση. Δεν είναι καλό για ένα παιδί να μένει πάντα φοβισμένο μπροστά στις προτάσεις και στις προκλήσεις των άλλων. Μην ανησυχείτε λοιπόν για τις επαφές με τα άλλα πιτσιρίκια και για τις εντάσεις που ίσως δημιουργούνται. Ακόμα και στην περίπτωση που το μικρό μάθει κάποια χειρονομία ή κάποια άσχημη λέξη με το να είναι με άλλα παιδιά, δεν είναι κάτι τόσο… τρομερό!

Με την συνεργασία της κας Ειρήνης Αργύρη (ψυχολόγος –παιδοψυχολόγος MSc UCLan, UK)