Μαμά, φοβάμαι…

Ξαφνικά διαπιστώσατε ότι η ζωή του παιδιού σας γεμίζει με όλο και περισσότερες «απειλές». Αναγνωρίστε τους παιδικούς φόβους και αντιμετωπίστε τους.

Της Μαρίας Κυριαζή

Πόσες φορές δεν έχετε έρθει αντιμέτωποι με το φοβισμένο μουτράκι του παιδιού σας να σας κοιτάζει γεμάτο αγωνία και ανάγκη για προστασία; Και πόσες φορές δεν πρέπει να αντιμετωπίσετε μαζί με το παιδί τους τρομερούς κινδύνους που μπορεί να κρύβει το σπίτι σας; Το φάντασμα μέσα στην ντουλάπα, το τέρας κάτω από το κρεβάτι ή το λύκο που είναι κρυμμένος στο παιδικό δωμάτιο…

Όλες αυτές οι σκηνές ανήκουν στην καθημερινότητα ενός σπιτιού που έχει μικρό παιδί. Γιατί όλα τα παιδιά κάποια στιγμή στη ζωή τους έρχονται αντιμέτωπα με τους φόβους τους.

Πες μου τι φοβάσαι

Δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε τι ακριβώς φοβάται ένα παιδί, γιατί δεν εκφράζεται πάντα με λόγια. Το παιδί, για να εκφράσει το φόβο του, θα χρησιμοποιήσει το σώμα του και τη συμπεριφορά του. Μπορεί, για παράδειγμα, να δείχνει ταραγμένο και αγχωμένο, να κλείνεται στον εαυτό του, να γίνεται πολύ φρόνιμο ή αντίθετα πολύ επιθετικό. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που μπορεί να εκδηλώσει ακόμα και σωματικά συμπτώματα. Πολλοί ενδεχομένως να σκέφτονται πως όσο πιο μικρό είναι ένα παιδί, τόσο πιο μικρός είναι και ο φόβος του. Όμως αυτό δεν ισχύει. Οι παιδικοί φόβοι, παρόλο που αφορούν μικρά παιδιά, κάθε άλλο παρά μικροί είναι γι’ αυτά. Ένα παιδί, π.χ., που φοβάται τα φαντάσματα, στη θέα μιας σκιάς μέσα στη νύχτα μπορεί κυριολεκτικά να τρομοκρατηθεί! Κι αν θέλετε να καταλάβετε πώς πραγματικά νιώθει όταν φοβάται, δεν έχετε παρά να θυμηθείτε τον εαυτό σας σε μικρότερη ηλικία. Τότε που κι εσείς φοβόσασταν το σκοτάδι ή το τέρας που κρυβόταν στη δική σας ντουλάπα!

Τελικά τι είναι ο φόβος;

Κανένας από εμάς δεν έχει συνδέσει την έννοια του φόβου με μια φυσιολογική και θετική κατάσταση. Κι όμως, ο φόβος είναι μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού. Πιο συγκεκριμένα, είναι μια φυσιολογική αντίδραση προσαρμογής, που στόχο της έχει να μας κινητοποιήσει να αντιδράσουμε σε γεγονότα ή καταστάσεις που αποτελούν κίνδυνο για εμάς. Έτσι προστατεύουμε τον εαυτό μας.

Η σημασία του περιβάλλοντος

Οι φόβοι μπορεί να είναι είτε έμφυτοι είτε επίκτητοι. Έμφυτοι είναι όσοι παρουσιάζονται στο παιδί χωρίς να τους δημιουργεί το περιβάλλον. Τέτοιοι είναι ο φόβος του πόνου, του ύψους, αυτός που προκαλείται από έναν δυνατό και ξαφνικό κρότο κ.λπ. Είναι το ένστικτο της αυτοσυντήρησης που κάνει τα παιδιά να φοβούνται και να αντιδρούν σε φυσικά κυρίως φαινόμενα, όπως είναι η αστραπή ή ο σεισμός. Αρκετές φορές, όμως, δεν υπάρχουν πραγματικές αιτίες που τα κάνουν να φοβούνται. Τότε μιλάμε για επίκτητους φόβους, οι οποίοι μπορεί να προέλθουν από το περιβάλλον. Έτσι, πηγές φόβου για τα παιδιά μπορεί να γίνουν η τηλεόραση, ο κινηματογράφος, τα παραμύθια ή ακόμα και οι ίδιοι οι άνθρωποι.

Τι τρέμουν σε κάθε ηλικία;

Αν παρατηρήσουμε τα παιδιά, θα δούμε πως όπως αλλάζουν τα ίδια μεγαλώνοντας, έτσι αλλάζουν και οι φόβοι τους. Μπορούμε λοιπόν να καταλάβουμε τι φοβούνται και γιατί έχοντας ως βάση την ηλικία τους.

– Σ’ ένα νεογέννητο μωρό, μπορούμε να προκαλέσουμε φόβο από τις πρώτες κιόλας μέρες της ζωής του, κάνοντας έναν δυνατό κρότο ή με το να κάνουμε πως το αφήνουμε να πέσει. Αυτό συμβαίνει γιατί ορισμένες λειτουργίες όπως η ακοή και η ισορροπία έχουν κυρίαρχη σημασία για το βρέφος, αφού τώρα αρχίζουν να αναπτύσσονται.

– Από τον έβδομο μήνα και μετά, το μωρό αλλάζει στάση απέναντι στους αγνώστους. Τότε εμφανίζεται το άγχος προς τα ξένα πρόσωπα, το οποίο θα αρχίσει να υποχωρεί από τον δωδέκατο μήνα, και το άγχος του αποχωρισμού, το οποίο θα αρχίσει να υποχωρεί γύρω στο τρίτο έτος.

– Από ενός έως τριών ετών, τα παιδιά αρχίζουν να κάνουν νέες γνωριμίες και να ζουν πρωτόγνωρες καταστάσεις. Τότε εμφανίζεται ο φόβος για το γιατρό ή για τα ζώα, συνήθως όταν έχει προηγηθεί μια αρνητική εμπειρία, όπως, για παράδειγμα, μια επίσκεψη στο γιατρό η οποία τρόμαξε το παιδί ή το έκανε να πονέσει.

– Μετά την ηλικία των δύο ετών, το παιδί γίνεται όλο και πιο ανεξάρτητο, ενώ η φαντασία του αρχίζει να αναπτύσσεται. Τώρα δεν φοβάται μόνο πραγματικές καταστάσεις, αλλά καταστάσεις που δεν μπορεί να ελέγξει καθώς και τον δικό του εσωτερικό κόσμο. Εμφανίζεται λοιπόν ο φόβος για το σκοτάδι, τους κεραυνούς και τις αστραπές.

-Στα παιδιά τριών έως έξι ετών η φαντασία αναπτύσσεται ακόμη περισσότερο, όπως επίσης και οι γνώσεις τους για τη ζωή. Έτσι εμφανίζονται φόβοι που συνδέονται με γεγονότα ή καταστάσεις που προκαλούν ανασφάλεια. Ο φόβος για τα τέρατα, ο φόβος της ασθένειας, της αποτυχίας…

-Από την ηλικία των έξι ετών, οι φόβοι αφορούν περισσότερο την καθημερινή ζωή. Φοβάται μη χτυπήσει, μην πάθει κάτι είτε αυτό είτε οι γονείς του, ενώ εμφανίζεται και ο φόβος του θανάτου, ο οποίος γίνεται πιο έντονος συνήθως γύρω στην ηλικία των οχτώ ετών.

-Περίπου στην ηλικία των οχτώ ή εννέα ετών, οι φόβοι του παιδιού και το άγχος γύρω από αυτούς αρχίζουν σταδιακά να ελαττώνονται.

Όταν οι γονείς δημιουργούν ανασφάλεια

Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, οι περισσότεροι επίκτητοι φόβοι δημιουργούνται στα παιδιά από τους ίδιους τους γονείς, χωρίς απαραίτητα οι ίδιοι να το καταλαβαίνουν.

Υπάρχουν γονείς που άθελά τους μαθαίνουν στο παιδί τους να φοβάται. Με απειλές και τιμωρίες που προκαλούν τρόμο μπορεί να πετυχαίνουν συχνά το στόχο τους, όπως, για παράδειγμα, να πάει το παιδί για ύπνο για να μην έρθει ο μπαμπούλας και το βρει ξύπνιο ή να φάει το φαγητό του για να μην το πάρει η αστυνομία, παράλληλα όμως καλλιεργούν μέσα του το φόβο. Και μόνο στο άκουσμα της απειλής αυτής το παιδί νιώθει πως πραγματικά κινδυνεύει από τα πρόσωπα αυτά, φανταστικά ή υπαρκτά, και τρέμει στην ιδέα ότι μπορεί κάποια στιγμή να εμφανιστούν στο δρόμο του. Κι αυτή η αντίληψη είναι πολύ ισχυρή, αφού μάλιστα υποστηρίζεται από τα πιο ισχυρά πρόσωπα της ζωής του, τους γονείς του.

Για το παιδί είναι πολύ σημαντική η στάση των γονιών του απέναντί του, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο οι ίδιοι ζουν. Έτσι, όταν αυτοί είναι υπερβολικά προστατευτικοί, μαθαίνει πως προστατεύεται τόσο, γιατί υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι στον κόσμο που μάλλον δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο του. Όταν αδιαφορούν ή υποτιμούν τους φόβους του, χωρίς να δημιουργούν ένα ασφαλές γι’ αυτό περιβάλλον, δεν το βοηθούν να βρει τη δύναμη να τους αντιμετωπίσει. Κι όταν οι ίδιοι είναι γεμάτοι φόβους, μαθαίνει να διαχειρίζεται τις καταστάσεις όπως εκείνοι, με φόβο.

Τι μπορούμε να κάνουμε

Διάλογο. Μιλήστε στο παιδί με λόγια που ταιριάζουν στην ηλικία του. Αν, για παράδειγμα, πρόκειται για κάποιο φυσικό φαινόμενο, εξηγήστε του τι είναι αυτό που συμβαίνει. Συζητήστε ακόμα κι αν πρόκειται για έναν «παράλογο» φόβο. Μην ξεχνάτε ότι για το παιδί ο φόβος αυτός είναι υπαρκτός.

Προσπαθήστε όχι μόνο να καθησυχάσετε τους φόβους του, αλλά και να το βοηθήσετε να τους αντιμετωπίσει, δείχνοντας πάνω απ’ όλα εσείς ήρεμοι. Μη φοβάστε το φόβο του. Δείξτε του πως κι εσείς αλλά και το ίδιο μπορείτε να τους αντιμετωπίσετε. Εξηγήστε του πως όλοι οι άνθρωποι έχουν φόβους. Το δικό σας παράδειγμα μπορεί να βοηθήσει.

Καλλιεργήστε αίσθημα ασφάλειας. Το καλύτερο για να νιώσει ασφαλές ένα παιδί είναι μια σταθερή στάση και συμπεριφορά που του δείχνει τι μπορεί να κάνει για να αντιμετωπίσει το φόβο του.

Βοηθήστε το να χτίσει την αυτοπεποίθησή του και την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Σχολιάστε την προσπάθεια και όχι το αποτέλεσμα. Ενθαρρύνετέ το να συνεχίσει και να μην τα παρατήσει στην καταπολέμηση του φόβου του.

Μάθετε να ακούτε το παιδί. Τις περισσότερες φορές πίσω από τις λέξεις ανακαλύπτουμε τις πιο σημαντικές πληροφορίες.

Αποφύγετε

– Τις απειλές για ζώα, φανταστικά ή υπαρκτά προσωπα που μπορεί να το βλάψουν αν δεν κάνει αυτό που του λέτε.

– Να το προσβάλλετε όταν φοβάται, ακόμα και για κάτι που σας φαίνεται αστείο. Με το να του λέτε «μην κάνεις σαν μωρό», το μόνο που καταφέρνετε είναι να υποτιμάτε ένα τεράστιο πρόβλημα για εκείνο.

– Να το πιέζετε πολύ να ξεπεράσει το φόβο του. Είναι μια τακτική που τις περισσότερες φορές έχει τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Για ήσυχα βράδια

Ένας από τους πιο συχνούς φόβους είναι ο φόβος για το σκοτάδι, αφού ελάχιστα είναι τα παιδιά που μεταξύ δύο και πέντε ετών δεν τον παρουσιάζουν. Έτσι, αρχίζουν οι δυσκολίες την ώρα του ύπνου και τα συχνά ξυπνήματα μέσα στη νύχτα. Παράπονα για την πόρτα που κλείνει, για το ότι δεν υπάρχει φως, αλλά και για το φόβο μήπως εμφανιστεί κάποιος μέσα στο σκοτάδι, όπως μια μάγισσα, ένα τέρας ή ο λύκος από τα παραμύθια. Συνήθως αυτός ο φόβος εμφανίζεται σε μια σημαντική στιγμή για το παιδί, όταν, π.χ., μαθαίνει κάτι καινούργιο ή τη στιγμή που γίνεται μια αλλαγή στη ζωή του. Ο βαθύτερος λόγος είναι το άγχος του παιδιού πως θα χάσει τα σημεία αναφοράς του. Μέσα στο σκοτάδι δεν βλέπει τα πρόσωπα που το προστατεύουν, αλλά ούτε και το χώρο στον οποίο βρίσκεται.

Σε αυτή την περίπτωση, σκεφτείτε πρακτικούς τρόπους για να το βοηθήσετε. Π.χ.:

– Καθησυχάστε το την ώρα που ξυπνάει.

– Πείτε του πως δεν υπάρχει λόγος να φοβάται, δείξτε του πως δεν είναι κανείς εκεί.

– Ένα φωτάκι αναμμένο θα μπορούσε να διαλύσει το σκοτάδι και να δώσει τη δυνατότητα στο παιδί να βλέπει μέσα σε αυτό.

– Βοηθήστε το να νιώσει ασφάλεια στο χώρο του.

Άλλο φόβος κι άλλο φοβία

Φανταστείτε ένα παιδί που φοβάται να πάει για πρώτη φορά στο σχολείο. Ύστερα όμως από την υποστήριξη των γονιών του πηγαίνει, παρόλο που στην αρχή δεν νιώθει πολύ καλά. Φανταστείτε τώρα ένα παιδί που για αρκετό διάστημα αρνείται να πάει στο σχολείο, γιατί πονάει πολύ η κοιλιά του, ενώ όταν πηγαίνει ζητάει τη μαμά του για να φύγει, χωρίς ουσιαστικά να υπάρχει λόγος. Ό,τι κι αν έχουν κάνει οι γονείς του δεν βοηθάει, και το παιδί αρνείται να πάει στο σχολείο. Υπάρχουν παιδιά, όπως και ενήλικοι, που ο φόβος τους είναι πολύ έντονος, παραπάνω από το φυσιολογικό. Όπως αναφέραμε και πριν, ο φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση του παιδιού σε γεγονότα ή καταστάσεις που νιώθει πως το απειλούν. Βασίζεται δηλαδή σε κάτι υπαρκτό, όπως συμβαίνει στο πρώτο παράδειγμα, που το παιδί φοβάται μια καινούργια εμπειρία. Η φοβία είναι ένας έντονος και παράλογος φόβος για κάτι, που είναι τόσο ισχυρός ώστε δυσχεραίνει την καθημερινότητα, προκαλώντας στο παιδί μεγάλη ένταση, όπως συμβαίνει στο δεύτερο παράδειγμα.

Πότε χρειάζεται η βοήθεια ειδικού

Συνήθως οι παιδικοί φόβοι με τον καιρό υποχωρούν. Όταν όμως βλέπετε πως επιμένουν και δυσκολεύουν το παιδί, ή όταν αντιληφθείτε πως δεν πρόκειται για φόβο αλλά για φοβία, καλό είναι να ζητήσετε τη βοήθεια ενός ειδικού.

Διαβάστε ακόμα

Θα αφήσεις το φως αναμμένο;, της Χάικε Μπάουμ, Εκδόσεις Θυμάρι (2004)

Τι και γιατί φοβούνται τα παιδιά μας, των Έβι Κρότι, Αλμπέρτο Κρότι, Εκδόσεις Lector (2006)

Τι φοβούνται τα παιδιά του κόσμου;, Εκδόσεις Σαββάλας (2006)

kids.in.gr